Việt Nam đang bước vào giai đoạn then chốt của cải cách hành chính và chính sách, với những thay đổi quyết liệt trong cơ cấu quản trị, tích hợp số hóa và điều chỉnh kinh tế - xã hội. Từ việc tinh gọn bộ máy chính quyền địa phương đến áp dụng VNID cho chứng thực, từ quy định mới trong ngân hàng và bảo hiểm đến điều chỉnh hình phạt hình sự, các biện pháp này phản ánh tầm nhìn xây dựng một bộ máy nhà nước hiệu quả, minh bạch và đáp ứng tốt hơn.

Thách thức trong cải cách chính quyền địa phương

Tại hội thảo khoa học do Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh tổ chức, Giáo sư Nguyễn Quốc Sửu nhấn mạnh rằng mặc dù Việt Nam không thiếu cán bộ địa phương, lại thiếu người làm đúng việc một cách hiệu quả. Nhận định này xuất hiện trong bối cảnh kế hoạch giảm cấp hành chính từ bốn xuống ba cấp, được mô tả là “cuộc cách mạng lớn” trong tinh gọn bộ máy. Ông Sửu cho rằng dù phân cấp đã rõ ràng, triết lý phân quyền cần được định nghĩa lại để đảm bảo chính quyền địa phương có đủ quyền tự quyết và trách nhiệm đối với các vấn đề của cộng đồng.

Quá trình chuyển đổi này đặt ra nhiều thách thức. Ở một số xã, số lượng nhân sự vẫn đồng đều bất chấp sự khác biệt lớn về dân số, dẫn đến bất cập trong cung cấp dịch vụ. Ông Sửu đề xuất mô hình nhân sự linh hoạt phù hợp với dân số và khối lượng công việc từng nơi. Ông cũng chỉ ra tình trạng không phù hợp giữa chuyên môn và nhiệm vụ, với ví dụ về những người phải quản lý lĩnh vực phức tạp mà không có chuyên môn liên quan.

Ba trở ngại chính

Giáo sư Sửu xác định ba khó khăn lớn trong quá trình cải cách. Thứ nhất, sự tồn tại của quyền hạn chồng chéo mang dáng dấp hệ thống bốn cấp làm giảm tính rõ ràng của mô hình ba cấp. Thứ hai, vai trò hiện tại của chính quyền cấp xã thường giống một trạm trung chuyển dịch vụ hơn là một cơ quan chính quyền đầy đủ quyền lực, hạn chế khả năng giải quyết nhu cầu địa phương kịp thời. Thứ ba, sau khi sáp nhập, một số cán bộ phải đảm nhận nhiều nhiệm vụ hơn nhưng chế độ đãi ngộ và khuyến khích chưa thay đổi, dễ dẫn đến quá tải và mất nhân sự.

Những vấn đề này đòi hỏi sự rõ ràng về pháp lý, đào tạo nâng cao năng lực và điều chỉnh chính sách nhằm thưởng cho hiệu quả công việc và giữ chân nhân tài. Nếu không, lợi ích của cải cách cơ cấu có thể bị giảm sút bởi các nút thắt vận hành.

VNID và số hóa thủ tục hành chính

Một thay đổi rõ rệt đối với người dân là việc áp dụng VNID như công cụ định danh số toàn diện. Từ ngày 01/11, cá nhân không cần mang theo nhiều giấy tờ để chứng thực nếu thông tin đã có trong cơ sở dữ liệu quốc gia hoặc chuyên ngành. Bước tiến này không chỉ đơn giản hóa thủ tục mà còn tăng cường bảo mật dữ liệu và giảm nguy cơ làm giả giấy tờ.

Quy định mới mở rộng phạm vi người có thẩm quyền chứng thực, bao gồm Chủ tịch UBND cấp xã, nhân sự được ủy quyền, công chứng viên và viên chức ngoại giao ở nước ngoài. Thẩm quyền này bao trùm nhiều loại chứng thực từ quyền sử dụng đất, di chúc đến dịch thuật và chữ ký. Việc tích hợp VNID vào các quy trình này giúp Việt Nam tiến gần hơn tới nền hành chính số minh bạch, hiện đại.

Tăng cường tuân thủ bảo hiểm xã hội

Một thay đổi quan trọng khác nhằm vào hành vi trốn đóng bảo hiểm xã hội và bảo hiểm thất nghiệp bắt buộc. Theo Nghị định 274/2025, doanh nghiệp không đăng ký bảo hiểm cho người lao động trong vòng 60 ngày, khai thấp lương hoặc chậm đóng dù đã bị nhắc nhở sẽ bị xử phạt nghiêm khắc. Chế tài bao gồm nộp đủ số tiền trốn cùng lãi suất tính theo ngày, phạt hành chính, có thể bị truy cứu hình sự và không được khen thưởng trong năm.

Biện pháp này nhằm bảo vệ quyền lợi người lao động và đảm bảo tính bền vững của hệ thống an sinh xã hội, thể hiện quyết tâm của chính phủ trong việc bịt kín các kẽ hở khiến một số chủ sử dụng lao động né tránh nghĩa vụ.

Quy định mới về ngân hàng và vàng

Trong lĩnh vực tài chính, Ngân hàng Nhà nước và các tổ chức tín dụng được phép giao dịch và gia công vàng miếng theo quy trình kiểm soát chất lượng và chứng từ nghiêm ngặt. Từ ngày 15/11, các đơn vị này phải tuân thủ bao bì chống giả, niêm phong chặt và ghi chép chi tiết. Vàng được phân loại thành trang sức, vàng miếng và nguyên liệu, với yêu cầu đóng gói và ghi nhãn tiêu chuẩn để đảm bảo minh bạch và bảo vệ người tiêu dùng.

Chính sách này nhằm hợp thức hóa giao dịch vàng, giảm buôn lậu và đưa thị trường vàng Việt Nam tiệm cận chuẩn mực quốc tế.

Điều chỉnh hình phạt hình sự

Một cải cách tư pháp đáng chú ý là việc chuyển hình phạt tử hình sang tù chung thân trong một số trường hợp. Nghị quyết 03/2025 cho phép chuyển đổi đối với người mắc bệnh hiểm nghèo hoặc phạm các tội mà hình phạt tử hình đã bị bãi bỏ trong Bộ luật Hình sự sửa đổi, như gián điệp, buôn bán ma túy, tham ô. Thay đổi này thể hiện xu hướng nhân đạo hơn trong xét xử và phù hợp với chuẩn mực pháp lý mới.

Kết luận

Làn sóng cải cách hiện nay của Việt Nam cho thấy cách tiếp cận đa chiều: tái cấu trúc hệ thống hành chính, áp dụng định danh số, siết chặt tuân thủ bảo hiểm xã hội, điều chỉnh thị trường tài chính và cải cách tư pháp. Dù vẫn còn thách thức, đặc biệt là trong việc cân bằng nhân sự, quyền hạn và chế độ đãi ngộ tại địa phương, các biện pháp này thể hiện cam kết xây dựng một nhà nước hiệu quả, công bằng và minh bạch. Thành công của quá trình chuyển đổi này sẽ phụ thuộc vào ý chí chính trị, khả năng điều chỉnh chính sách và sự tham gia tích cực của cả cán bộ lẫn người dân trong việc định hình tương lai quản trị Việt Nam.