Trong nhiều tháng gần đây, các tiêu đề tài chính tràn ngập những cảnh báo về một sự sụp đổ đang đến gần. Nhiều người lo ngại một kịch bản tái diễn năm 2008, khi thị trường nhà đất và tín dụng sụp đổ. Tuy nhiên, nhà đầu tư và phân tích Mark Moss cho rằng lần này hoàn toàn khác – và nguy hiểm hơn nhiều. Ông khẳng định bong bóng không nằm ở bất động sản hay cổ phiếu, mà nằm ở chính nền tảng của nền kinh tế toàn cầu: tiền tệ.

Bong Bóng Trong Tài Sản An Toàn Nhất

Năm 2000, bong bóng dot-com vỡ, cuốn bay hàng nghìn tỷ USD giá trị thị trường. Năm 2008, khủng hoảng nhà đất và nợ dưới chuẩn suýt đánh gục hệ thống ngân hàng toàn cầu. Trong cả hai lần, bong bóng gắn liền với một loại tài sản cụ thể. Moss nhấn mạnh rằng ngày nay bong bóng nằm ở trái phiếu kho bạc Mỹ – công cụ lâu nay được coi là an toàn nhất thế giới. Nợ công Hoa Kỳ đã vượt 37 nghìn tỷ USD, thâm hụt hàng năm hơn 2 nghìn tỷ USD. Tỷ lệ nợ trên GDP vượt 125%, cao hơn cả thời điểm sau Thế chiến II, nhưng không có sự bùng nổ tăng trưởng để giảm nợ như trước kia.

Khác với Nhật Bản – quốc gia có tỷ lệ nợ/GDP cao hơn nhưng phần lớn nợ do người dân trong nước nắm giữ – Hoa Kỳ là con nợ lớn nhất thế giới, phụ thuộc vào người mua nước ngoài. Sự phụ thuộc này khiến Mỹ dễ tổn thương nếu nhu cầu trái phiếu suy giảm.

Tiền Tệ Hóa Nợ Và Thế Tiến Thoái Lưỡng Nan Của Fed

Vậy làm sao chính phủ Mỹ vay hàng nghìn tỷ mỗi năm mà lãi suất không tăng vọt? Moss chỉ ra cơ chế tiền tệ hóa nợ: Cục Dự trữ Liên bang mua trái phiếu chính phủ bằng cách tạo ra tiền kỹ thuật số mới. Đây là nới lỏng định lượng – in tiền để mua nợ của chính mình – làm tăng cung tiền và pha loãng giá trị đồng tiền hiện có.

Cách tiếp cận này đẩy Fed vào thế tiến thoái lưỡng nan. Nếu tiếp tục in tiền và hạ lãi suất, lạm phát sẽ bào mòn sức mua, đẩy chi phí sinh hoạt tăng mạnh. Nếu ngừng in và giữ lãi suất cao, chính phủ có thể không trả nổi lãi nợ khổng lồ, dẫn đến suy thoái sâu và sụp đổ thị trường. Dù chọn hướng nào, hệ thống cũng đối mặt bất ổn nghiêm trọng.

Cú Sập Nghịch Đảo

Năm 2008, khủng hoảng mang tính giảm phát: giá tài sản lao dốc và tiền mặt trở thành vua. Nhà đầu tư giữ tiền mặt có thể mua được tài sản giá rẻ. Moss cảnh báo lần này điều ngược lại sẽ xảy ra. Trong khủng hoảng lạm phát, tài sản hữu hình như cổ phiếu, bất động sản, vàng có thể giữ hoặc tăng giá, trong khi tiền mặt mất giá nhanh chóng.

Dữ liệu gần đây củng cố nhận định này. Từ 2023 đến 2025, Bitcoin tăng 186%, vàng tăng 95%, Nasdaq tăng 52%, S&P 500 tăng 46%. Người giữ tiền mặt bỏ lỡ các mức tăng này, thực chất là mất giá trị khi lạm phát âm thầm bào mòn tài sản. Moss cho rằng khi tiền tệ trở thành bong bóng, mọi thứ xây trên nó đều mong manh.

Dòng Tiền Thông Minh Và Cuộc Tháo Chạy Vốn

Nếu nền móng tài chính đang nứt gãy, dòng tiền thông minh đang đi đâu? Moss mô tả một cuộc tháo chạy vốn quy mô lớn khỏi tiền mặt, đồng USD và trái phiếu chính phủ. Tài sản được ưu tiên là những kênh phòng hộ lạm phát – từ kim loại quý, tiền điện tử tới một số cổ phiếu. Sự dịch chuyển này không phải lúc nào cũng được truyền thông chính thống nhắc đến, nhưng nhìn vào dòng tiền sẽ thấy rõ thực tế.

Các nhà đầu tư tổ chức và ngân hàng trung ương đang đa dạng hóa dự trữ, giảm tiếp xúc với nợ định giá bằng USD. Điều này cho thấy sự thiếu niềm tin vào sự ổn định lâu dài của hệ thống tiền tệ hiện tại.

Hệ Quả Và Tương Lai

Ý tưởng rằng khủng hoảng tiếp theo có thể là sự sụp đổ của chính hệ thống tiền tệ là điều đáng lo ngại. Nó thách thức quan niệm truyền thống về nơi trú ẩn an toàn và phân bổ tài sản. Với cá nhân, bài học rút ra là: chiến lược hiệu quả năm 2008 có thể thất bại trong khủng hoảng lạm phát. Giữ nhiều tiền mặt có thể rủi ro hơn cả sở hữu tài sản biến động nếu đồng tiền mất giá nhanh.

Phân tích của Moss nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hiểu các yếu tố kinh tế vĩ mô, động lực nợ và chính sách ngân hàng trung ương. Dù dự báo của ông có thành hiện thực hay không, các điểm yếu mà ông nêu ra là có thật. Trong một thế giới mà "tài sản an toàn" có thể bị định giá quá cao, sự tự mãn có thể phải trả giá đắt.

Khi nợ toàn cầu tiếp tục tăng và chính sách tiền tệ bị hạn chế, ranh giới giữa cứu trợ tài khóa và phá giá tiền tệ ngày càng mờ nhạt. Những năm tới có thể không chỉ thử thách thị trường, mà còn thử thách niềm tin nền tảng vào đồng tiền hiện đại.