Trong các phiên thảo luận gần đây tại Quốc hội Việt Nam, hai vấn đề nổi bật đã được đưa ra: tình trạng lạm dụng việc đóng dấu mật để che giấu sai phạm và khó khăn tài chính ngày càng gia tăng của đội ngũ cán bộ, công chức. Những tranh luận này không chỉ phản ánh thách thức trong quản trị mà còn nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết về cải cách cả trong lĩnh vực minh bạch thông tin và chính sách tiền lương.

Lạm dụng việc đóng dấu mật

Trong phiên họp ngày 7 tháng 11, đại biểu Nguyễn Phương Thủy (Hà Nội) bày tỏ lo ngại về việc lạm dụng và sử dụng quá mức danh mục "bí mật nhà nước". Bà cho rằng, mặc dù luật định nghĩa bí mật nhà nước là những thông tin quan trọng, chưa công khai, nếu bị lộ có thể gây nguy hại đến lợi ích quốc gia, nhưng việc thiếu các tiêu chí định lượng rõ ràng đã khiến nhiều cơ quan chọn phương án đóng dấu mật cho an toàn. Xu hướng này dẫn đến tình trạng mật hóa tài liệu tràn lan, đôi khi vì lý do không liên quan đến an ninh quốc gia.

Bà Thủy nêu ví dụ có trường hợp cơ quan đóng dấu mật không phải để bảo vệ đất nước mà nhằm tránh bị chất vấn, né giải trình hoặc che giấu sai phạm. Hệ quả là tạo ra gánh nặng quản lý, khi người xử lý tài liệu mật phải tuân thủ hàng loạt quy định nghiêm ngặt về lưu trữ, chuyển giao, tiêu hủy, tốn nhiều thời gian và công sức.

Nguyên nhân của tình trạng mật hóa quá mức

Bà Thủy chỉ ra ba nguyên nhân chính. Thứ nhất, khung pháp lý còn rộng và mơ hồ, thiếu hướng dẫn cụ thể để phân biệt thông tin cần bảo vệ và thông tin cần công khai. Thứ hai, thiếu chế tài xử lý hành vi lạm dụng; luật hiện hành chưa quy định rõ hậu quả đối với việc cố ý đóng dấu mật sai quy định. Thứ ba, khoảng trống pháp lý đối với tài liệu "lưu hành nội bộ" khiến nhiều cán bộ e ngại chia sẻ thông tin, đưa dữ liệu lên nền tảng số hoặc áp dụng AI phân tích văn bản vì sợ rò rỉ.

Sự thiếu rõ ràng này vô tình trở thành rào cản với chuyển đổi số và cải cách hành chính, khi cán bộ trở nên quá thận trọng trong xử lý thông tin.

Đề xuất cải cách pháp luật

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng) cho rằng phạm vi bí mật nhà nước trong dự thảo luật bao quát 13 lĩnh vực, từ chính trị, quốc phòng đến y tế, khoa học. Tuy nhiên, phạm vi rộng của Điều 7 có thể dẫn đến lạm dụng. Bà đề xuất bổ sung nguyên tắc thường xuyên rà soát, thu hẹp tối đa phạm vi bí mật để tạo thuận lợi cho công khai thông tin và chuyển đổi số. Nguyên tắc này sẽ là cơ sở pháp lý để giải mật thông tin đã cũ hoặc không còn nguy hại, thúc đẩy minh bạch.

Khó khăn tài chính của công chức

Song song với vấn đề minh bạch, Quốc hội cũng bàn về đời sống kinh tế của công chức. Đại biểu Trần Quốc Tuấn mô tả cụ thể áp lực tài chính: với mức lương cơ sở 2,34 triệu đồng, công chức trẻ thường chỉ đủ sống đến ngày 20 hàng tháng. Bản thân ông, dù thu nhập khoảng 15 triệu đồng/tháng – mức khá trong khối nhà nước – nhưng tiền trả nợ ngân hàng và học phí đại học cho con đã gần hết. Thu nhập của vợ ông cũng chỉ đủ chi phí sinh hoạt, và các khoản phát sinh như cưới hỏi, ma chay dễ khiến gia đình lâm khó khăn.

Ông Tuấn cho biết công việc bắt đầu từ sáng sớm đến tối muộn, ít cơ hội kiếm thêm thu nhập. Nhiều đồng nghiệp cũng sống tằn tiện, bền bỉ làm việc dù mỗi tháng là một cuộc chạy marathon tài chính. Ông hy vọng đề xuất tăng lương cơ sở từ 1/5/2026 sẽ giúp cải thiện, nhưng thừa nhận các lần tăng trước đây chưa theo kịp lạm phát.

Ý nghĩa chính sách tiền lương

Ông Tuấn nhấn mạnh, thu nhập đủ sống là điều kiện để duy trì liêm chính và tận tâm trong công vụ. Khi lương không đủ chi tiêu, công chức buộc phải tìm nguồn thu khác, dễ ảnh hưởng đến sự tập trung và cống hiến. Việc chậm điều chỉnh lương có nguy cơ khiến nhiều nhân sự tâm huyết rời bỏ bộ máy nhà nước.

Ông cho rằng cải cách tiền lương nên được coi là đầu tư cho chất lượng quản trị, chứ không chỉ là chi ngân sách. Lương đủ sống giúp duy trì đạo đức nghề nghiệp, sự hài lòng và hiệu quả công việc. Tuy nhiên, tăng lương cần đi kèm kiểm soát lạm phát và nâng cao năng suất để tránh vòng luẩn quẩn giá tăng trước lương.

Hướng tới cải cách cân bằng

Hai vấn đề minh bạch thông tin và đời sống công chức phản ánh thách thức cấu trúc sâu hơn trong quản trị Việt Nam. Lạm dụng đóng dấu mật làm suy yếu trách nhiệm giải trình và cản trở hiện đại hóa, trong khi thu nhập không đủ sống đe dọa sự ổn định và hiệu quả của đội ngũ. Giải pháp cần kết hợp: siết chặt định nghĩa và chế tài để ngăn lạm dụng, đồng thời áp dụng chính sách lương công bằng, bền vững.

Cuối cùng, cải cách hai lĩnh vực này không chỉ là điều chỉnh kỹ thuật mà là bước đi nền tảng để xây dựng nền công vụ minh bạch, hiệu quả và có động lực. Các tranh luận tại Quốc hội cho thấy nhận thức ngày càng rõ rằng chất lượng quản trị phụ thuộc cả vào sự cởi mở, trách nhiệm giải trình lẫn đời sống của những người phục vụ trong bộ máy.