Trong bối cảnh hiện đại, vai trò của trưởng thôn và tổ trưởng tổ dân phố ở Việt Nam đang trải qua một sự thay đổi sâu sắc. Nếu trước đây họ chủ yếu đảm nhiệm việc vận động người dân đóng góp quỹ và tham gia các phong trào địa phương, thì nay họ được kỳ vọng trở thành những nhân tố trọng yếu trong tiến trình chuyển đổi sang chính quyền số. Sự thay đổi này phản ánh những cải cách chính trị và hành chính rộng lớn nhằm tinh gọn bộ máy và nâng cao chất lượng phục vụ công.

Vai trò mới của lãnh đạo cơ sở

Truyền thống bầu chọn hoặc bổ nhiệm trưởng thôn, tổ trưởng thường dựa trên uy tín cá nhân, mối quan hệ lâu dài và sự am hiểu cộng đồng. Họ là cầu nối tin cậy giữa người dân và chính quyền, tập trung vào giao tiếp trực tiếp và vận động quần chúng. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, nhiệm vụ của họ đã mở rộng sang lĩnh vực công nghệ, pháp luật và khả năng xử lý các quy trình hành chính phức tạp.

Các chuyên gia nhấn mạnh trưởng thôn, tổ trưởng phải thành thạo chuyển đổi số. Khi Việt Nam đẩy mạnh xây dựng chính phủ số, tương tác giữa chính quyền và người dân ngày càng diễn ra qua các nền tảng trực tuyến và hệ thống dữ liệu. Lãnh đạo cơ sở cần đi đầu trong việc phổ biến kiến thức số, hướng dẫn người dân tiếp cận dịch vụ công trực tuyến và nắm bắt các thủ tục mới.

Cam kết chính trị đối với cải cách

Dự thảo báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương cho Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 14 đã vạch rõ lộ trình sắp xếp thôn, tổ dân phố vào quý IV năm 2025. Mục tiêu là tinh gọn, hiệu quả và tái định vị vai trò lãnh đạo cơ sở trong thời đại số, phù hợp với mô hình chính quyền hai cấp. Đây là một phần của nỗ lực cải thiện sự linh hoạt và tính bền vững của quản trị địa phương.

Bên cạnh đó, Bộ Chính trị và Ban Bí thư yêu cầu trước ngày 15/12 phải bố trí 100% Chủ tịch UBND tỉnh và các chức danh chủ chốt khác không phải là người địa phương. Chính sách này nhằm tăng tính khách quan, giảm thiên vị và thúc đẩy văn hóa lãnh đạo dựa trên năng lực. Những thay đổi về cơ cấu này thể hiện quyết tâm hiện đại hóa hành chính và củng cố tính liêm chính của thể chế.

Tiêu chuẩn và kỹ năng cho lãnh đạo hiện đại

Theo thạc sĩ Nguyễn Minh Nhượt, đây là thời điểm thích hợp để xây dựng bộ tiêu chuẩn năng lực toàn diện cho trưởng thôn, tổ trưởng. Các tiêu chuẩn cần bao gồm quản trị cộng đồng, quản lý hành chính, chuyển đổi số, đạo đức công vụ và uy tín xã hội. Việc đặt ra tiêu chí rõ ràng sẽ giúp tuyển chọn, đào tạo và đánh giá đội ngũ lãnh đạo đáp ứng yêu cầu mới.

Thạc sĩ Nguyễn Tuấn Anh của Tổng công ty Công nghiệp Sài Gòn cho rằng trưởng thôn, tổ trưởng không chỉ là người đứng đầu cộng đồng mà còn là hạt nhân của chính quyền cơ sở. Công việc của họ trải rộng từ hộ tịch, an ninh trật tự, môi trường đến y tế công cộng, vượt xa phạm vi phụ cấp hiện hành. Ông đề xuất áp dụng chế độ đãi ngộ linh hoạt theo quy mô dân số và địa bàn, cùng với đào tạo định kỳ về kỹ năng số, kỹ năng dân vận và xử lý khủng hoảng.

Tránh sắp xếp cơ học

Mặc dù việc sắp xếp lại là cần thiết, các chuyên gia cảnh báo không nên gộp đơn vị hành chính một cách máy móc. Ông Nguyễn Minh Nhượt nhấn mạnh cần giữ sự gắn kết địa lý và văn hóa khi tái cấu trúc thôn, tổ dân phố. Các cộng đồng dân cư, đặc biệt là nơi có đông đồng bào dân tộc, tôn giáo hoặc truyền thống văn hóa đặc thù, thường có mối liên kết xã hội mạnh mẽ dễ bị phá vỡ nếu thay đổi hành chính tùy tiện.

Việc quy hoạch cần dựa trên ranh giới tự nhiên và cụm hộ gia đình hợp lý, giúp người dân dễ dàng tiếp cận văn phòng khu phố để thực hiện dịch vụ công trực tuyến. Điều này vừa thuận tiện vừa duy trì nền tảng xã hội cho quản trị cộng đồng hiệu quả.

Con đường phía trước

Quá trình chuyển đổi vai trò lãnh đạo cơ sở ở Việt Nam vừa là thách thức vừa là cơ hội. Bằng việc tái định vị trưởng thôn, tổ trưởng tổ dân phố, chính quyền hướng tới một hệ thống quản trị địa phương năng động, có năng lực số và gắn kết cộng đồng. Thành công phụ thuộc vào việc thực hiện chuẩn năng lực, chế độ đãi ngộ hợp lý và sắp xếp phù hợp với văn hóa.

Khi cải cách được triển khai, lãnh đạo cơ sở vẫn sẽ là điểm tiếp xúc đầu tiên của người dân khi gặp vấn đề hành chính hoặc pháp lý. Khả năng của họ trong việc kết nối chính sách với thực tiễn sẽ đóng vai trò then chốt trong việc hiện thực hóa tầm nhìn về một chính quyền địa phương hiện đại, hiệu quả và bao trùm. Những năm tới sẽ là phép thử cho khả năng của Việt Nam trong việc hòa hợp truyền thống với đổi mới, đảm bảo nhịp tim của quản trị cơ sở mạnh mẽ trong thời đại số.