Trong cuộc đối đầu thương mại ngày càng căng thẳng với Mỹ, Trung Quốc đang sử dụng lại những biện pháp vốn là 'đặc sản' của Washington. Tháng này, Bắc Kinh mở rộng quy định kiểm soát xuất khẩu đất hiếm, yêu cầu các công ty nước ngoài phải xin phép chính phủ Trung Quốc nếu sản phẩm chứa dù chỉ một lượng nhỏ đất hiếm có nguồn gốc từ Trung Quốc hoặc sản xuất bằng công nghệ Trung Quốc. Điều này có nghĩa, một hãng smartphone Hàn Quốc muốn bán máy sang Úc vẫn phải được Bắc Kinh chấp thuận nếu bên trong có linh kiện đất hiếm từ Trung Quốc.

Các chuyên gia nhận định đây là cách Trung Quốc 'mượn' lại chính sách Foreign Direct Product Rule của Mỹ, vốn cho phép Washington kiểm soát cả sản phẩm sản xuất ở nước ngoài nếu liên quan đến công nghệ Mỹ. Trong nhiều năm, Mỹ đã dùng công cụ này để hạn chế Trung Quốc tiếp cận các công nghệ quan trọng.

Từ năm 2018, khi cựu Tổng thống Donald Trump khởi động chiến tranh thương mại, Bắc Kinh đã bắt đầu xây dựng bộ công cụ pháp lý nhằm đáp trả khi cần. Danh sách 'thực thể không đáng tin cậy' ra đời năm 2020 tương tự như danh sách 'entity list' của Bộ Thương mại Mỹ. Năm 2021, Trung Quốc thông qua luật chống trừng phạt nước ngoài, cho phép từ chối cấp thị thực và đóng băng tài sản của cá nhân, doanh nghiệp bị coi là gây hại.

Các biện pháp khác bao gồm kiểm soát xuất khẩu mở rộng và công cụ rà soát đầu tư nước ngoài. Giới phân tích cho rằng các chính sách này có cấu trúc rất giống với Mỹ, phản ánh cách cả hai bên đều sử dụng khái niệm 'an ninh quốc gia' để biện minh cho việc hạn chế thương mại và đầu tư.

Năm nay, khi Trump trở lại Nhà Trắng và tiếp tục áp thuế cao, Trung Quốc đã nhanh chóng kích hoạt các công cụ này. Tháng 2, sau khi Mỹ áp thuế 10% với lý do Bắc Kinh không kiểm soát hóa chất làm fentanyl, Trung Quốc đưa PVH Group (Calvin Klein, Tommy Hilfiger) và Illumina vào danh sách không đáng tin cậy, cấm giao dịch và đầu tư. Bắc Kinh cũng áp kiểm soát xuất khẩu với các kim loại chiến lược như tungsten, tellurium, bismuth, molybdenum và indium.

Tháng 3, khi Mỹ tiếp tục áp thuế fentanyl, Trung Quốc bổ sung thêm 10 công ty Mỹ vào danh sách không đáng tin cậy và 15 công ty vào danh sách kiểm soát xuất khẩu, gồm các tập đoàn quốc phòng như General Dynamics và General Atomics.

Đến tháng 4, trong đợt áp thuế 125% của Mỹ được gọi là 'Ngày Giải phóng', Bắc Kinh không chỉ áp thuế tương tự mà còn mở rộng danh sách đen và kiểm soát xuất khẩu thêm nhiều loại đất hiếm. Điều này khiến nguồn cung nam châm cho sản xuất smartphone, xe điện, máy bay và tên lửa bị gián đoạn.

Các biện pháp mới giúp Trung Quốc có thế đối trọng với Mỹ, nhưng chuyên gia cảnh báo rủi ro: điều một bên coi là 'đáp trả cân bằng' có thể bị bên kia nhìn nhận là leo thang, và nếu cả hai tiếp tục 'đua xuống đáy', cuối cùng không bên nào thắng. Cuộc chiến thương mại này không chỉ tác động mạnh đến chuỗi cung ứng công nghệ toàn cầu, mà còn ảnh hưởng trực tiếp tới giá cả kim loại hiếm, nguyên liệu sản xuất linh kiện và thậm chí cả thị trường vàng, khi nhà đầu tư tìm kiếm nơi trú ẩn an toàn trước biến động.