Trong thế giới tài chính, câu hỏi lớn luôn là: động lực lợi nhuận sẽ xây dựng tương lai hay phá hủy nó? Nếu nhìn sâu vào bản chất, lợi nhuận bắt đầu từ nguyên tắc cơ bản nhất của sự sống: thu được nhiều năng lượng hơn mức tiêu hao. Từ những tế bào nguyên thủy tích trữ năng lượng, cho đến con người khai thác dầu mỏ, mọi quá trình đều xoay quanh việc tạo và phân phối năng lượng.

Trong tự nhiên, những tiến bộ như quang hợp giúp tạo ra năng lượng mới, còn động vật thường chỉ chuyển năng lượng từ nơi này sang nơi khác. Khi con người xuất hiện, chúng ta bứt phá nhờ trí não lớn, biết lưu trữ và chia sẻ thông tin. Nông nghiệp cho phép tích trữ năng lượng dưới dạng lương thực, tạo điều kiện cho chuyên môn hóa, rồi đến dầu mỏ – nguồn “ánh sáng mặt trời” cô đặc hàng trăm triệu năm – giúp máy móc và nền công nghiệp bùng nổ.

Tiền tệ ra đời như một công cụ lưu giữ và phân phối quyền truy cập năng lượng. Vàng, dầu hay vốn đầu tư đều là cách biến năng lượng tiềm tàng thành hoạt động kinh tế. Nhưng bài toán đặt ra là: lợi nhuận có thực sự tạo thêm năng lượng khả dụng cho xã hội, hay chỉ là tái phân phối? Ví dụ, một hãng dược tạo ra thuốc mới cứu mạng người, năng lượng xã hội tăng. Nhưng nếu chỉ sửa công thức để kéo dài bản quyền và tăng giá, năng lượng khả dụng giảm vì ít người tiếp cận.

Sự khác biệt này quan trọng như việc đánh giá thị trường vàng: khi vàng SJC hay giá vàng 9999 hôm nay bao nhiêu 1 chỉ tăng, câu hỏi không chỉ là giá cao hay thấp, mà là giá trị thực sự có được tạo ra hay chỉ dịch chuyển tài sản giữa các nhóm. Tương tự, bảng giá vàng hôm nay phản ánh cung cầu, nhưng lợi nhuận bền vững phải dựa trên giá trị mới.

Vấn đề lớn của con người là đã loại bỏ giới hạn tự nhiên: quyền sở hữu tồn tại sau khi chết, tiền có thể tích lũy vô hạn, trong khi năng lượng vật chất thì không. Từ thập niên 1970, khi dầu dễ khai thác cạn dần, chi phí năng lượng tăng khiến sức mua lao động giảm. Giá vàng 24k hôm nay và giá vàng btmc tăng phản ánh phần nào áp lực này: khi năng lượng khan hiếm, tài sản lưu trữ giá trị như vàng được săn đón.

Ngoài ra, hiệu ứng Jevons chỉ ra rằng khi công nghệ tiết kiệm năng lượng, chúng ta lại tiêu thụ nhiều hơn. Đèn LED tiết kiệm điện nhưng lại được lắp khắp nơi. Câu hỏi không phải là có đủ năng lượng hay không, mà là liệu chúng ta có thể duy trì cân bằng tiêu thụ – giống như việc dự báo giá vàng cho thấy xu hướng, nhưng hành vi mua bán mới quyết định thị trường.

Kinh tế thị trường và chủ nghĩa tư bản sẽ tiếp tục tìm kiếm lợi nhuận ở mọi ngóc ngách. Nhưng nếu muốn lợi nhuận tốt – như giá vàng kim long hay giá vàng thế giới trực tuyến phản ánh sự tăng trưởng thực – chúng ta cần chiến lược tạo thêm năng lượng khả dụng cho toàn hệ thống, thay vì chỉ chuyển dịch và khai thác phần sẵn có.

Bài học rút ra: giống như khi theo dõi trực tiếp giá vàng thế giới hay biểu đồ giá vàng thế giới hôm nay để đầu tư, chúng ta phải mở rộng “ranh giới” quan sát. Lợi nhuận thực sự và bền vững là khi giá trị tăng ở mọi cấp độ, từ cá nhân đến xã hội.